Vua Khải Định (chữ Hán: 啟定; 8 tháng 10, 1885 – 6 tháng 11, 1925), hay Nguyễn Hoằng Tông là vị vua thứ mười hai nhà Nguyễn trong lịch sử Việt Nam, ở ngôi từ 1916 đến 1925.

• Trị vì: 18 tháng 5, 1916 – 6 tháng 11, 1925 (9 năm, 172 ngày)
  
• Tiền nhiệm: Duy Tân
  
• Kế nhiệm: Bảo Đại
  
• Vợ: 12 phi tần
  
• Hậu duệ: Bảo Đại
  
• Tên húy: Nguyễn Phúc Bửu Đảo (阮福寶嶹) / Nguyễn Phúc Tuấn (阮福昶)
  
• Niên hiệu: Khải Định
  
• Thụy hiệu: Tuyên Hoàng Đế
  
• Miếu hiệu: Hoằng Tông
  
• Triều đại: Nhà Nguyễn
  
• Hoàng gia ca: Đăng đàn cung
  
• Thân phụ: Đồng Khánh
  
• Thân mẫu: Hựu Thiên Thuần Hoàng hậu Dương Thị Thục
  
• Sinh: 8 tháng 10 năm 1885
  
• Mất: 6 tháng 11, 1925 (40 tuổi)
  
• An táng: Ứng Lăng

Nguyễn Hoằng Tông Tuyên Hoàng đế tên húy là Nguyễn Phúc Bửu Đảo (阮福寶嶹), còn có tên là Nguyễn Phúc Tuấn (阮福昶), con trưởng của vua Đồng Khánh và bà Hựu Thiên Thuần Hoàng hậu Dương Thị Thục, sinh ngày 1 tháng 9 năm Ất Dậu tức 8 tháng 10 năm 1885.

Khi vua Đồng Khánh qua đời, Bửu Đảo còn nhỏ tuổi nên không được kế vị. Nǎm 1906 Bửu Đảo được phong là Phụng Hóa Công. Bửu Đảo là người mê cờ bạc, thường xuyên bị thua, có khi phải cầm bán cả những đồ dùng và những người hầu hạ. Bửu Đảo còn bắt vợ mình, là con gái của quan đại thần Trương Như Cương, về xin tiền bố mẹ gán nợ để đánh bạc tiếp.

Việc Bửu Đảo lên ngôi cũng không hoàn toàn suôn sẻ. Vì sau khi buộc tội vua Duy Tân, người Pháp đã có ý muốn xóa bỏ nền quân chủ ở Việt Nam nhưng các triều thần, đặc biệt là thượng thư Nguyễn Hữu Bài không chịu nên Pháp phải chiều theo ý.

Ngày 18 tháng 5 năm 1916, Nguyễn Phúc Bửu Đảo lên ngôi lấy niên hiệu là Khải Định.

Dưới thời vua Khải Định, triều đình Huế không có xích mích với Pháp. Mọi việc đều do Tòa khâm sứ định đoạt. Khải Định cũng kết thân với Khâm sứ Trung kỳ Jean François Eugène Charles và gửi gắm con mình là Vĩnh Thụy (tức vua Bảo Đại) cho vợ chồng Khâm sứ. Khải Định bị đánh giá là một vị vua chỉ ham chơi bời. Ông tự sáng chế ra những bộ y phục mới cho mình và cho cả quan hộ vệ. Ông rất chuộng trang điểm, ăn mặc lòe loẹt, không tuân theo y phục hoàng bào truyền thống của các vua chúa và thường bị đả kích trên báo chí đương thời.

Ngày 20 tháng 5 năm 1922, Khải Định sang Pháp dự Hội chợ thuộc địa ở Marseille. Đây là lần đầu tiên một vị vua triều Nguyễn ra nước ngoài. Chuyến đi công du của Khải Định đã làm dấy lên nhiều hoạt động của người Việt Nam yêu nước nhằm phản đối ông. Phan Chu Trinh đã gửi một bức thư dài trách Khải Định 7 tội, thường gọi là Thư thất điều hay Thất điều trần. Trong bức thư đó Phan Chu Trinh chỉ gọi là Bửu Đảo chứ không gọi vua Khải Định và trách Khải Định tội "ăn mặc lố lăng". Tại Pháp, trên tờ báo Người cùng khổ, Nguyễn Ái Quốc có một loạt bài chế giễu Khải Định trong đó có truyện ngắn "Vi hành" và còn viết vở kịch Con rồng tre, diễn ở ngoại ô Paris.

Tháng 9 năm 1924, từ Pháp về, Khải Định còn lo tổ chức lễ tứ tuần đại khánh rất lớn và tốn kém, bắt nhân dân khắp nơi gửi quà mừng. Sau lễ mừng thọ, ngân sách Nam triều kiệt quệ, Khải Định cho tǎng thêm 30% thuế điền. Ngô Đức Kế đã làm bài thơ liên châu (4 bài liên tiếp) để đả kích, trong đó có một bài như sau:

Ai về địa phủ hỏi Gia Long
Khải Định thằng này phải cháu ông?
Một lễ tứ tuần vui lũ trẻ
Trǎm gia ba chục khổ nhà nông
Mới rồi ngoài Bắc tai liền đến
Nǎm ngoái sang Tây ỉa vãi cùng?
Bảo hộ trau rồi nên tượng gỗ
Vua thời còn đó, nước thời không!

Khải Định cũng không được lòng dân chúng. Ở Huế nhân dân đã truyền tụng câu ca dao phổ biến về Khải Định:

Tiếng đồn Khải Định nịnh Tây
Nghề này thì lấy ông này tiên sư

Khải Định có xây cất nhiều công trình, trong đó nổi tiếng nhất chính là lăng của ông. Lăng Khải Định khác hẳn các lǎng tẩm xưa nay và đã trở thành vấn đề thảo luận của nhiều người, cả dư luận chung và trong giới chuyên môn kiến trúc. Nhiều người chê lăng Khải Định có kiến trúc lai căng, nhưng lại có ý kiến cho là độc đáo và khác lạ.

Khải Định có tất cả 12 bà vợ. Sách sử còn chép vua Khải Định bất lực, không thích gần đàn bà, chỉ thích đàn ông. Khải Định chỉ có một con trai duy nhất là Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy, con bà Hoàng Thị Cúc và chuyện này đã gây ra nhiều đồn đại. Nhưng Khải Định cũng đã đối xử tốt với các bà vợ của mình. Bà vợ con gái của quan đại thần Trương Như Cương bỏ đi tu, ông vẫn dành cho chức Hoàng quý phi. Bà Hoàng Thị Cúc, xuất thân là con nhà dân dã, không được cưới hỏi một cách đàng hoàng, nhưng đã sinh được Vĩnh Thụy, Khải Định dành cho bà nhiều quyền lợi, sau trở thành bà Từ Cung.

Khải Định ở ngôi được 10 năm thì bị bệnh nặng và mất vào ngày 20 tháng 9 năm Ất Sửu tức 6 tháng 11 năm 1925, thọ 40 tuổi. Lăng của vua Khải Định hiệu Ứng Lăng, tại làng Chân Chữ, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên.

Đức Hoằng Tôn Tuyên Hoàng Đế, con Đức Đồng Khánh, Ngài lên ngôi nhận thấy 2 triều trước đã bị Pháp thâu hết quân quyền. Ngài thử mở đường ngoại giao đòi quyền tự trị.

Ngài đặc cử Nguyễn Hữu Bài làm Cơ Mật Viện trưởng lo việc ngoại giao, điều đình với Pháp. Công việc đang xúc tiến chưa kết quả thì ngày 6/11/1925 Ngài băng hà để lại bản di chiếu bằng quốc văn có những đoạn như tiên tri (sấm ngữ).

"Chúng ta là dòng giống Tiên Rồng, một dân tộc hoà nhã, thế mà bị những thói tham ô từ phương xa đến, xã hội Việt Nam đã tiêm nhiễm hơn 60 năm. Một ngày kia, cả bức cẩm tú sơn hà, sẽ phải làm sân khấu cho những tấn thảm kịch, xương thành núi, máu thành sông.

Dầu có điên đảo một thời gian, đặc tính của dân tộc Việt Nam vẫn ưa trật tự. Song phải có những tay tuấn kiệt, duy trì trong buổi giao thời là buổi thay thế chính quyền, hay là đổi đời chính thể...

...Dầu sao chúng ta cũng đặt hy vọng vào tinh thần của toàn thể dân tộc, không vì đời sống về vật chất, mà nở phá hoại cơ sở của tổ tiên, nếu không giữ vững luân lý cương thường thì sẽ không có gia đình, mà đã không có gia đình thì cũng không còn xã hội nữa..."

Ngài ở ngôi 9 năm và băng hà ngày 6/11/1925.

Lăng của Ngài hiệu Ứng Lăng, tại làng Chân Chữ, huyện Hương Thuỷ, tỉnh Thừa Thiên.


Hoàng Hậu của Đức Khải Định:

- Đoan Huy Hoàng Thái Hậu Từ Cung huý Hoàng Thị Cúc, là sinh mẫu của Vua Bảo Đại. Hoàng Thái Hậu mất ngày 10/11/1980 tại Từ Đường của Ngài số 79 Phan Đình Phùng, Tp. Huế, thọ 93 tuổi.

- Ân Phi huý Hồ Thị Chỉ, con của đại thần Hồ Đắc Trung

Hoàng Tử của Đức Khải Định:
　Ngài Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy (Bảo Đại).




Sử sách chép rằng, Khải Định (1885–1925) - vị vua thứ 12 của nhà Nguyễn, trị vì từ 1916 đến 1925, mắc căn bệnh bất lực, không thích gần đàn bà, chỉ thích đàn ông.

Tuy nhiên, vua vẫn có tất cả 12 bà vợ; có một con trai duy nhất là Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy (vua Bảo Đại), con bà Hoàng Thị Cúc và chuyện này đã gây ra nhiều đồn đại.


Không thích đàn bà - thích đàn ông!

Theo ý kiến của một số nhà nghiên cứu tâm lý hiện nay, vua Khải Định không phải bất lực, mà là không thích gần đàn bà. Trong cuốn Chuyện nội cung các vua Nguyễn, ông Nguyễn Đắc Xuân viết: "...Những buổi sáng phải ra điện Cần Chính thiết triều, các bà đứng hai hàng bái yết đón chào, vua liền dùng tay ôm gọn hai vạt áo bào sát vào người để khỏi vướng vào đàn bà".

Suốt 10 năm làm vua, Khải Định không có ăn nằm với bà vợ nào. Ông đã nuôi Nguyễn Đắc Vọng làm thị vệ. Ban đêm, vua ôm ông Vọng mà ngủ. Và cũng nhờ sự khéo léo trong việc phục tùng này mà ông Vọng được thăng chức nhanh lên Ngũ đẳng Thị vệ. Chưa kể, vào ngày lễ hội tổ chức những buổi vũ múa do cung tần mỹ nữ đảm trách, vua Khải Định nhìn những màn vũ một cách buồn chán. Có lúc ông còn bảo quan hãy dẹp những màn vũ ấy và thay thế vào những màn vũ công nam. Vua Khải Định lấy làm thích thú, còn ra lệnh những vũ công nam cần phải thoa phấn, đánh má hồng và tô môi son đỏ; thậm chí cho họ mặc áo quần màu lòe loẹt... Theo nghiên cứu của ông Xuân, vua Khải Định cũng thế, thích ăn mặc đẹp, thiết kế những áo quần nhiều màu sắc, mang nhiều nữ trang trên người và "đội nón lá"...

Nhiều người biết Khải Định bất lực, chính vua cũng nhận điều đó. Thế nhưng, các quan đại thần vẫn muốn “tiến” cung con gái để được làm ông nhạc (bố vợ) của vua, mong hưởng nhiều quyền lợi. Vào những lúc đó, vì khó lòng chối từ, vua thường nói với các quan: "Nội cung của Trẫm là một cái chùa (ý nói không có chuyện ái ân tình dục), ai muốn vào tu thì cứ vào!".


Vẫn có con?!

Vua Khải Định vốn bất lực, có mấy chục bà vợ nhưng không bà nào có con. Tuy nhiên, vào một ngày, khi vua dùng thuốc, nổi cơn ham muốn, mà lúc đó không có vợ kế bên, bỗng thấy một cung nữ gần đó, vua liền "ban lộc". Cung nữ tên Hòang Thị Cúc, sau đó có bầu và sinh ra hoàng tử Vĩnh Thụy. Song, lại có tin đồn rằng, Vĩnh Thụy không phải con vua Khải Định, nhưng lời đồn thổi vô căn cứ, không có cơ sở, phần lớn lời đồn xuất phát sau này từ miệng những kẻ đối lập với Khải Định và Bảo Đại.

Đến nay, nghi án Vĩnh Thụy là con ai vẫn là bí mật cung đình, là đồn đại, dù một số người trong hoàng tộc đã viết rõ ràng trong hồi ký. Nhưng theo sự nhìn nhận của chính thống, Vĩnh Thụy vẫn là con của Khải Định và đã được Khải Định chǎm sóc nâng niu. Mẹ ông vẫn được tôn xưng là bà Từ Cung.

Ngày 20 tháng 9 năm Ất Sửu (tức 6 tháng 11 năm 1925), vua Khải Định bị bệnh nặng và mất, thọ 40 tuổi. Lăng của vua hiệu Ứng Lăng, tại làng Chân Chữ, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên.